ΠΑΜΕ ΣΑΝ ΑΛΛΟΤΕ! [Μέρος 2]

 

ΜΕΡΟΣ 2                             Δείτε το ΜΕΡΟΣ 1 εδώ

Το ρετρό τραγούδι, περιγράφει την σύγχρονη άλλοτε ζοφερή και άλλοτε ρόδινη πραγματικότητα, όπως γίνεται σε όλα τα είδη λαϊκής μουσικής και, κυρίως τραγουδιού, ακόμη και στο δημοτικό. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από μια ενότητα μουσικής, λόγου και παράστασης, όλων μαζί ή συνδυασμού κάποιων από αυτά. Το σίγουρο είναι ότι αποτελεί μέσο έκφρασης της τρέχουσας επικαιρότητας, κοινωνικής, πολιτικής, πολιτειακής και, για να δανειστούμε την ορολογία της όπερας, μετατοπίζει το ενδιαφέρον από τα θεϊκά στα καθ’ ημάς, τα ανθρώπινα. Συνδέεται λοιπόν με μια κοινωνία, την σύγχρονη, η οποία έχει αποκτήσει επίγνωση του εαυτού της και έχει τη δύναμη να αυτοσαρκάζεται και να αυτοπροσδιορίζεται μέσα από την τέχνη.

Άλλωστε η εποχή που εμφανίζεται είναι μια εποχή όπου αναπτύσσεται η αστική τάξη και τα αντίστοιχα ήθη, που δε θα μπορούσαν να υπάρχουν αν δεν προϋπήρχε η συνειδητοποίηση του ρόλου του αστού ως ευνοημένου υπηκόου που εντέλει μετατρέπεται σε πολίτη με δικαιώματα και υποχρεώσεις, γι αυτό και του είναι απαραίτητο όχι μόνο να γνωρίζει αλλά και να έχει την ευχέρεια να μεταδώσει ό,τι γνωρίζει. Ή οικονομική ευμάρεια γεννά την παιδεία και η παιδεία την πολιτικοποίηση και την κοινωνική ανέλιξη και, όλως παραδόξως, όλα αυτά σκιαγραφούνται από το ρετρό, του οποίου οι πρωτότυπες μορφές προσδιορίζουν και το ίδιο το περιεχόμενο, όπως το κοστούμι προσδιορίζει το τελικό αποτέλεσμα της θεατρικής παράστασης.

Έτσι, μετά από μελέτη της ημερήσιας καβαλιώτικης εφημερίδας Κήρυξ, τεύχη αρχών Μαρτίου 1930, όπου έπεφτε το Καρναβάλι του έτους εκείνου, έχουμε τις εξής πληροφορίες σχετικά με τον συνδυασμό των παραπάνω ελαφρών ειδών στη Μεσοπολεμική Καβάλα. 

«Σχολική εορτή σήμερον Σάββατον εις το "Σπίτι του Μαθητού"

 Μέρος Α 1) Καλαματιανός (υπό μαθητριών επί σκηνής). 2) Απαγγελία…3) κωμωδία μονόπρακτος "Ακόμη Δεν Τον Ίδαμε..." υπό μαθητριών και μαθητών. 

Μέρος Β 1) Καλαματιανός, 2) Φοξ Τροτ, 3) Συρτός, 4) Ταγκό, 5) Κρητικός (προαιρετικός), 6) Χανιώτικος, 7) Φοξ τροτ, 8) Χασάπικος, 9) Ταγκό, 10) Καλαματιανός και 11) Φοξ τροτ. 

(το Διοικ. Συμβούλιον) 

Για τους χορούς 

Παπιόν, κολλάρα, υποκάμισσα, κάλτσες, υποδήματα, Β. Ι. Ναλμπάντη.» 

Παρατηρούμε καταρχήν ότι η καρναβαλική σχολική γιορτή όπου παίρνουν μέρος μαθητές και μαθήτριες, ανακοινώνεται από τον ημερήσιο τύπο ώστε η καθολική ενημέρωση, να γίνει το μέσον για την όσο δυνατόν πιο καθολική προσέλευση ακόμη και πολιτών που δεν σχετίζονταν με τη βαθμίδα αυτή της επίσημης εκπαίδευσης της μεταμοντέρνας Καβάλας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει αφενός κάποια μικρά κωμικά δράματα, απαγγέλλονται πιθανότατα σατιρικά ποιήματα και, εν τέλει, οι παραβρισκόμενοι έχουν τη δυνατότητα να χορέψουν τους χορούς του συρμού. Χορούς που, αν και διαφορετικής αισθητικής μεταξύ τους, χορεύονται διαδοχικά για να ικανοποιήσουν όλα τα γούστα, που εκείνη την εποχή αφορούσαν σε ταγκό, φοξ τροτ, καλαματιανό, νησιώτικα… μια συνθήκη που επιβεβαιώνει πολλές άλλες πηγές όπως η ακορντεονίστα και πιανίστα Ευαγγελία Μαργαρώνη, όπως αναφέρεται παραπάνω, ή ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, ο οποίος, με τη γνωστή αγάπη του για τη νεολαία που κάνει τη θητεία της στο στρατό, έχει απεικονίσει ναύτες ή στρατιώτες που, στην ταβέρνα, χορεύουν άλλοτε τσάμικο κι άλλοτε ζεϊμπέκικο. Τέλος, ιδιαίτερης βαρύτητας είναι η πληροφορία για τον ενδυματολογικό κανόνα της περίστασης, παπιγιόν, κολλάρα, υποδήματα και άλλα ενδυματολογικά εξαρτήματα, ειδικά από το κατάστημα του Ναλμπάντη…. πιθανώς για να υπάρχει μια τελική αισθητική ομοιομορφία στο πλήθος των μαθητών που θα ανταποκριθούν στην πρόσκληση.

Παράλληλα, με μια περιδιάβαση στο Διαδίκτυο, πληροφορούμαστε ότι, το καρναβάλι, σε Θεσσαλονίκη και Κρήτη, τουλάχιστον, εορταζόταν με υπαίθριους χορούς και κωμικά δρώμενα, ακόμη και παραστάσεις θεάτρου, ενώ ένας από τους χορούς ήταν και το γαϊτανάκι. Έχουμε, επίσης την πληροφορία από τον μελετητή του πολιτισμού του Νομού Ημαθίας, νομικό Ιωάννη Μοσχόπουλο, ότι στο Γιδά, σημερινή Αλεξάνδρεια, αν και χωριό, οι βοσκοί, στο Μεσοπόλεμο, σε  μια περίοδο που δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε μέσα όπως το ραδιόφωνο, χόρευαν ταγκό και προπονούνταν για το επόμενο πανηγύρι. Έτσι, συμπεραίνουμε ότι και υπήρχε ποικιλία αισθητικής στα χορευτικά δρώμενα της περιοχής και, επίσης, ότι είχαν κάποια πηγή για να ακούσουν τη μουσική και το τραγούδι και, κυρίως, να δουν τον χορό. Ίσως κάποια γιορτή στα λίγα αστικά σπίτια της περιοχής ή κάποια λατέρνα ή περιοδεύοντες μουσικοί όπως οι λαϊκοί οργανοπαίχτες και οι φιλαρμονικές, πρώτες των οποίων υπήρξαν οι γαλλικές των γαλλικών στρατευμάτων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Μεσοπολέμου. 

Από το Αρχείο της Δόμνας Σαμίου, «Καρναβάλια του Δωδεκαημέρου, Ανατολική Μακεδονία», https://www.domnasamiou.gr/?i=portal.el.shows&id=269, μαθαίνουμε για τους Αράπηδες, στη Νικήσιανη Καβάλας. Πρόκειται για το διονυσιακής καταγωγής και συνδεμένο με την καλλιέργεια της Γης και την αύξηση των αγαθών έθιμο, μέσω της ενίσχυσης της γονιμότητας και της αναπαραγωγής των φυτικών και ζωϊκών ειδών που φροντίζει ο άνθρωπος, μέσα από μια τυπική αλλά όχι θρησκευτική τελετουργία που περιλαμβάνει μασκάρεμα, τραγούδι και χορό. Και, αν οι Αράπηδες, θεωρούνται δικαίως ένα από τα πιο αρχαία και, γι αυτό, βουκολικά αναπαραστατικά έθιμα, που παραπέμπουν στην αρχαία κωμωδία, τον πρόγονο της σημερινής επιθεώρησης, ωστόσο, στη Νικήσιανη την περίοδο του Δωδεκαημέρου, τη μέρα του Αϊ Γιάννη, χορεύονται και παραδοσιακοί χοροί στην πλατεία, από πλήρωμα ανδρών ντυμένων στην αισθητική των Μακεδονομάχων του ’12, όπου γίνεται λόγος για καφενεία και, πιθανό café chantant, ή και café aman,όπου τραγουδούν γυναίκες. 

Επιπλέον, οι σύγχρονοι χοροί της εποχής, λόγω της ευρύτερης αισθητικής τους, η οποία αφορούσε ό,τι είχε να κάνει με το φλερτ, τον έρωτα, την αγάπη, τα σύγχρονα προβλήματα όπως η μοναξιά ή η κατάκριση και το κουτσομπολιό, όπως αυτά προκύπτουν από τις αντίστοιχες στιχομυθίες, παραπέμπουν σε μια λεκτική και ιδεολογική επανάσταση και ανταποκρίνονται στην ανάγκη των νέων αφενός για συμμετοχή στις χαρές και τις λύπες της ζωής και αφετέρου για την χειραφέτησή τους. Για να το κατανοήσουμε αυτό, αρκεί να μελετήσουμε τα εξώφυλλα των δίσκων, των καλλιτεχνικών περιοδικών που ασχολούνταν με τα καλλιτεχνικά αυτά είδη του ελαφρού, τα κινηματογραφικά έργα, τους στίχους των τραγουδιών, παλαιές φωτογραφίες και ντοκουμέντα. Μπορεί η παρούσα μελέτη να μην έχει εντοπίσει ακόμη ακραιφνείς καλλιτέχνες του ελαφρού που να κατάγονται από την σύγχρονη Καβάλα, ωστόσο, όλες οι πληροφορίες συντείνουν στο ότι η πόλη είχε ανεπτυγμένους εκείνους τους θεσμούς και τα ήθη της αστικής κουλτούρας, που περιλάμβαναν όχι μόνο την ανέγερση εργοστασίων και λιμανιού αλλά και ίδρυση λεσχών, επονομαζόμενων καταστημάτων, όπου διοργανώνονταν εκτός των άλλων μαθήματα και γιορτές χορού ή συναυλίες, ή την λειτουργία καφενείων, τη λειτουργία αρχικά βωβού και, μόλις το Μάρτη του ’30 και ομιλούντος κινηματογράφου σε χαμηλές τιμές για μεγαλύτερη προσέλευση κοινού, αγγελίες ιδιαίτερων μαθημάτων κλασικών μουσικών οργάνων από ξένους μουσικούς σε προσιτές τιμές, τη διοργάνωση παιδικών χορών σε κατάλληλες ώρες της μέρας, τη λειτουργία παιδικού κινηματογράφου, την ίδρυση φιλαρμονικών στην επαρχία της πόλης. Μια άριστη και προσιτή πηγή για όλα αυτά αποτελεί η ημερήσια εφημερίδα Κήρυξ της Καβάλας, κυρίως τα τεύχη που τοποθετούνται στο Μεσοπόλεμο, ενώ, επικουρικά, μπορούν να μελετηθούν και εφημερίδες όμορων νομών όπως η δραμινή εφημερίδα Θάρρος, επίσης σε τεύχη της εποχής.

συνεχίζεται...

Δείτε το ΜΕΡΟΣ 1 εδώ