ΜΕΡΟΣ 3 Δείτε το ΜΕΡΟΣ 1 εδώ
Δε θα μπορούσε από μια μελέτη για το ελαφρό να λείπει μια εμπεριστατωμένη αναφορά στο καμπαρέ, όπως προσδιορίζεται όχι μόνο από τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά και τις παραστάσεις που ανεβαίνουν εκεί όσο κι από το περιεχόμενό του, το οποίο προσαρμόζεται στις αισθητικές, υλικές, ιδεολογικές και επικοινωνιακές ανάγκες και τα αντίστοιχα τεχνικά μέσα κάθε εποχής. Για να κατανοήσουμε την έννοια και τα όρια του καμπαρέ, θα καταφύγουμε σε έγκυρες πληροφοριακές πηγές, κυρίως την εγκυκλοπαίδεια Britannica και άλλες παρόμοιες αλλά και έργα απεικονιστικά με αναφορά στο είδος και στην εποχή, όπως τα κινηματογραφικά έργα, οι ακουστικοί δίσκοι, ο περιοδικός τύπος, τα εικαστικά έργα αλλά και οι αναφορές των ανθρώπων της εκάστοτε εποχής στο είδος και τον κοινωνικό του ρόλο, γραπτές ή προφορικές.
 |
| Le Bal du Moulin – Rouge, 1900: το Moulin – Rouge φημίζεται ως η γενέτειρα του καν – καν |
Η διαδικτυακή Britannica προσδιορίζει το καμπαρέ ως έναν χώρο ψυχαγωγίας κι επικοινωνίας, ο οποίος περιλάμβανε αφενός την βρώση και πόση των θαμώνων, ένα είδος πρώιμου εστιατορίου, αφετέρου παραστατικά νούμερα συνδυασμού μέρους ή του συνόλου παραστατικών ειδών όπως χορός, μιμική, αστεϊσμοί, ηθοποιία, μουσική και τραγούδι, ακροβατικά και άλλα συναφή, κάποιες φορές ακόμη και νούμερα με ζώα και θηριοδαμαστές, το γνωστό vaudeville. Επιπλέον, οι χώροι που φιλοξενούνταν όλα αυτά τα θεάματα ήταν συνήθως μάντρες, καπηλειά, κάβες, εστιατόρια, πολλές φορές σε κακόφημες περιοχές, όπως η Monmartre στο Παρίσι, όπου υπήρχε και το προγενέστερο Moulin Rouge*. Ακολουθεί ο Chat Noir*, πάλι στην Μονμάρτρη, το πρώτο καταγεγραμμένο αυθεντικό καμπαρέ της υφηλίου.
Το Moulin Rouge, δεν ήταν το πρώτο καμπαρέ, ωστόσο οι σκοποί, τα μέσα και οι υπηρεσίες που προσέφερε στους θαμώνες, το κατατάσσουν στην γραμμή εξέλιξης στο στάδιο ακριβώς πριν την εμφάνιση του αυθεντικού καμπαρέ. Μια εξέλιξη, η οποία λαμβάνει χώρα στο δυτικό κόσμο, με αφετηρία το υπαίθριο λαϊκό θέατρο, που αποτελεί παιδί του Αριστοφάνη και της κωμικής όπερας και πρόδρομο της επιθεωρήσεως, και της standup comedy. Ήδη από την ύστερη αρχαιότητα, όταν η κωμωδία είχε εξελίξει τα μέσα της αλλά και η τραγωδία δεν έχαιρε των επιτυχημένων σεναρίων που, τον 5ο αιώνα π.Χ. μας προσέφεραν οι Αισχύλος, Σοφοκλής κι Ευριπίδης, κυριάρχησε η κωμωδία και ο αυτοσχεδιασμός, όπως ανέβαινε στο ύπαιθρο και τον Ιππόδρομο. Το θέαμα είχε γίνει εκτός από προσιτό και στους φτωχούς, το πεδίο όπου λάμβανε χώρα η διακωμώδηση της καθημερινότητας που μπορεί να αφορούσε όλα τα κλιμάκια της κοινωνίας, ενώ τα μέσα όπως η γλώσσα, η αμφίεση, τα σκηνικά, τα νούμερα, έρχονταν σε αντιδιαστολή με την ηθική τάξη της Εκκλησίας.
Το καμπαρέ, όπως όλα τα είδη λαϊκής παράστασης, αρχής γενομένης από τον Αριστοφάνη, τον πρώτο σοσιαλιστή και φεμινιστή με έργα όπως ο Πλούτος και η Λυσιστράτη ή οι Εκκλησιάζουσες, που με αιχμηρή και άσεμνη γλώσσα περιγελούσε και διακωμωδούσε άρχοντες κι αρχόμενους, διανοητές, λειτουργούς της πόλεως κράτους, καταστάσεις και ιδέες, μετατοπίζουν το ενδιαφέρον των ακροατών και θεατών της παράστασης ή και των αναγνωστών του κειμένου, από τα θεϊκά στα ανθρώπινα. Κι αυτή η διακωμώδηση ελκύει την καταγωγή της από τον Διθύραμβο και τα διονυσιακά έθιμα αλλά και από εκείνο το είδος της λυρικής ποίησης, το οποίο είχε να κάνει με οινοποσία, εύθυμη διάθεση και καλή παρέα και παραγόταν επιτόπου από όσους συμμετείχαν σε κάποιο συμπόσιο. Πρόκειται για το σκόλιον*.
«Η διαίρεση τρίτου βαθμού αφορά τα λυρικά τραγούδια και την ταξινόμησή τους σε υποκατηγορίες ανάλογα με την ταυτότητα του αποδέκτη τους. Έτσι έχουμε τραγούδια αφιερωμένα σε θεούς που είναι ο Ύμνος, το Προσόδιον και ο Διθύραμβος, ενώ στα αφιερωμένα σε ανθρώπους τραγούδια εγγράφονται το Εγκώμιον με τις επιμέρους μορφές του, το Επινίκιον, το Σκόλιον και το Ερωτικόν». Εν ολίγοις, το σκόλιον ήταν ένα είδος τραγουδιστικής ποιήσεως που είχε αποδέκτες όχι τους πιστούς μιας τελετής αλλά όσους συμμετείχαν σε κάποιο συμπόσιο, όπου έτρωγαν, έπιναν και περνούσαν καλά. Τραγουδιόταν είτε από χορό, σύνολο άτυπων ή τυπικών τραγουδιστών, είτε σόλο, ήταν αυτοσχέδιο όπως η μαντινάδα, αν κάποιος διέθετε ιδιαίτερες φωνητικές ικανότητες, επιδιδόταν σε φωνητικές ακροβασίες και αφορούσε όχι το θείο αλλά το ανθρώπινο, το γήινο, το καθ ημάς. Απότοκο αυτής της παράδοσης που συνδέεται με τους συμποσιακούς χώρους όπως τα καπηλεία, είναι το τραγούδι του καμπαρέ, το επονομαζόμενο γαλλιστί chanson réaliste.
 |
| Άνδρες που χορεύουν ταγκό με άνδρες, σε ζευγάρια, στο El Rio [1904] |
Το chanson réaliste, είναι το τραγούδι που περιγράφει την τρέχουσα πραγματικότητα με τρόπο σαρκαστικό, παρόμοιο με εκείνον της γελοιογραφίας. Σύγχρονος«Πατέρας» του είδους, το οποίο είναι ταυτισμένο με το καμπαρέ, θεωρείται ο μουσικός, στιχουργός, συνθέτης, κωμικός και επιχειρηματίας νυχτερινού κέντρου της Μονμάρτρης του Παρισιού, Aristide Bruant, αλλιώς, ο «τύπος με το κόκκινο κασκόλ και τη μαύρη κάπα», ο οποίος μεσουράνησε στο γνωστό Moulin Rouge. Όταν έπιασε δουλειά στα πολυτελή café–concerts των Champs Elysées, «αμέσως ανέθεσε στον Toulouse – Lautrec να εμπορευματοποιήσει την σκληρή αγοραία του προσωπικότητα ούτως ώστε να προσελκύσει το μεγαλοαστικό κοινό. Ο Lautrec, αντιλήφθηκε το σήμα κατατεθέν της εξωτερικής εμφάνισης του Bruant, ένα μεγάλο πλατύγυρο καπέλο, μια μαύρη κάπα κι ένα κόκκινο κασκόλ… έκανε ένα λιτό αλλά εμβληματικό σχέδιο, το οποίο προώθησε την σταδιοδρομία τόσο του διασκεδαστή όσο και τη δική του.»
 |
| «νεαρός διασκεδάζει τους θαμώνες των καπηλειών. Όψη πανδοχείου και τμήμα τειχίσματος στις Μυκήνες του Γεράσιμου Πιτζαμάνου, μολύβι σε χαρτί, 1818 – 1820.», Εθνικό Ιστορικό Μουσείο |
Το καμπαρέ, λοιπόν, όπως και η κωμική όπερα ή η επιθεώρηση, συνδέεται άμεσα με τα καταγώγια και τις απαγορευμένες τους απολαύσεις. Αναφορικά, η οπερέτα του Ofenbach Orphée aux Anferes, με την οποία κάνει την εμφάνισή του στην όπερα ο χορός "Can-Can" που γεννήθηκε στο Moulin Rouge. Μας συνδέει με εκείνον τον χώρο που, ήδη από την Κλασική Αρχαία Ελλάδα, ονομάζεται καπηλείον, ένα καταγώγιο όπου ο ιδιοκτήτης έκλεβε στο ζύγι με την διακίνηση νοθευμένου οίνου, εντός ενός χώρου βρώμικου, όπου έβρισκαν καταφύγιο οι παράνομοι και οι πόρνες και, όπου, προσφέρονταν άσεμνα θεάματα. Η ζωή που αναπτυσσόταν σε όλα αυτά τα καταγώγια, από την Αρχαία Ελλάδα και την σύγχρονη ιστορία μας, μέχρι τα μπαρ της Αργεντινής όπου πρωτοεμφανίστηκε το tango, από τα πρώτα καφενεία που είναι αραβικά και θεωρούνται χώροι τεμπελιάς και ασυδοσίας, των οποίων οι θαμώνες μαστιγώνονται με εντολή των θρησκευτικών αρχών, αντιτίθενται σε αυτές τις αρχές και υποθάλπουν νεωτεριστές καλλιτέχνες των θεαμάτων.
 |
| Σκίτσο που απεικονίζει το ταγκό των αφροαμερικανών της Νοτίου Αμερικής, το 1882 |
Η ταπεινή καταγωγή όλων αυτών των κέντρων διασκέδασης και των καλλιτεχνών που εργάζονται εντός, δεν είναι, ωστόσο, ικανή να μειώσει το κάλος, την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα αυτών των καλλιτεχνών. Εύκολα παραλληλίζονται τέτοιοι καλλιτέχνες με εκείνους των λαϊκών φιλαρμονικών, που, ήδη από τον 19ο αιώνα, έχουν φτάσει σε τέτοιο ύψος εκτελεστικής κι ερμηνευτικής δεινότητας ώστε, μεγάλοι συνθέτες δεν κάνουν απλώς μεταγραφές σε δημοφιλή συμφωνικά και λαϊκά έργα αλλά γράφουν και συνθέσεις που προορίζονται για μπάντες, αρκετά απαιτητικά ωστόσο από άποψη τεχνικών και ερμηνευτικών ζητημάτων. Έτσι, όχι μόνο βγαίνουν μεγάλοι καλλιτέχνες από τον χώρο των καταγωγίων όπως η Fréhel, η Edith Piaf, η Marlen Dietrich, η Βέμπω, η Σπεράντζα Βρανά αλλά και συμμετέχουν σπουδαγμένοι στις καλλιτεχνικές σχολές και ωδεία καλλιτέχνες όπως οι Erik Satie, Claude Debussy, Δανάη, Αττίκ, Ρένα Βλαχοπούλου.
 |
| Aristide Bruant, de Henri de Toulouse-Lautrec |
___________________________
Μπορείτε να διαβάσετε το 3ο μέρος
κάνοντας κλικ στο σύνδεσμο
https://www.academia.edu/49609047/καμπαρέ
συνεχίζεται...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που περιέχουν άσεμνο περιεχόμενο ΔΕΝ θα δημοσιεύονται.